PROSTAT NEDİR?

Prostat erkeklerde bulunan ve salgı bezi olan bir organdır. İdrar kesesinin altında, idrar kesesinin çıkışında idrar kanalını (üretra) saran bir salgı bezidir. Normal ağırlığı 20 gram civarındadır.  Yaş ilerledikçe hafif bir büyüme olabilir. Genellikle 40 yaşında üzerinde 40 grama kadar prostat ağırlığı normal kabul edilir.

Prostat bezin boyutları ortalama olarak 20-30 mm eninde, 20-30 mm boyunda ve yaklaşık 15-20 mm derinliğindedir.

PROSTAT BEZİ NEREDEDİR?

Prostat bezi içinden geçen meni kanalı prostatın sardığı üretraya bu noktada açılır. Üretradan bir erkek idrarını boşaltırken, aynı kanaldan meniyi de dışarı atmaktadır (Şekil-1).

Mesane boynu ile prostatın tam ucunda (apeks bölgesi) olmak üzere iç ve dış büzük olarak adlandırılabilecek iki büzük mevcuttur. İç büzük mesane boynunda yer alır ve istem dışı kasılma kontrol mekanizması ile idrarının kaçırılmadan mesanede depolanmasını sağlar. Dış bölümdeki büzük ise, çok sıkışmanın olduğu durumlarda istemli kasılmalar ile destek olarak devreye girer (Şekil-2).

Sağ ve sol testisten gelen sperm kanalları prostat tarafından sarılmış olan üretra kanalına tam prostatın orta kısmından açılmaktadır. Veru montanum denilen bu bölge bizim için TUR prostat ameliyatı sırasında dış büzük kasının başladığı seviyeyi göstermesi nedeniyle önemli bir kılavuz noktadır. Her iki meni kanalının üretraya açılan deliğinin çevresinden ufak 15-20 adet prostat bezindeki salgı keselerinden gelen kanalların ağızcıkları vardır (Şekil-3).

PROSTAT BEZİ NE İŞE YARAR ?

Prostat salgı bezi meniyi oluşturan sıvının bir bölümünü (yaklaşık %10-20) yapar. Prostatın yaptığı bu salgının içinde bulunan maddeler menideki spermlerin vajinal ortamda infeksiyonla karşılaşmasını önlemektedir. Ayrıca meninin 20-30 dakika içinde akışkan hale gelmesini sağlayan PSA ismindeki maddeyi salgılar.

Prostat salgısını prostat içindeki bezlerin için döşeyen Sekretuar Epitel denilen hücrelerde oluşturulmaktadır. Bu ufak salgı bezlerinin kanalları birbiri ile birleşerek 15-20 adet kanal vasıtasıyla üretraya açılır ve salgıyı buraya aktarır (Şekil-4). Sperm kanalından gelen meni ile burada karışarak asıl meniyi oluşturur.

Prostat bezinin iyi huylu büyümesi ve kanser gelişimi bu sözü edilen Sekretuar Epitel hücrelerinden olmaktadır. Kanserleşen epitel hücreleri anarşik çoğalma ile kan damarı ile olan duvarların yıkılmasına enden olduğu için bu hücrelerin ürettiği PSA değeri kanda giderek yükselmeye başlar.

Bu nedenle, PSA değerinin kanda ölçülmesi prostat kanseri ön tanısında bize yol gösterici olmaktadır. Ancak bilinmelidir ki, PSA değeri yüksekliği tek başına kanser anlamına gelmez. Kanser dışındaki bazı nedenlerle de (örneğin prostat iltihabı gibi) PSA değeri yükselebilir.

PROSTAT KANSERİ NEDİR ?

Bir organ ya da dokuyu oluşturan hücrelerin genetik değişiklikler nedeniyle kontrolsüz ve yapısal bozulması ile çoğalmasına kanserleşme denir. Bu, kontrolsüz hücre çoğalması organda ciddi şekil bozukluğuna ve büyümeye yol açan kitleyi yani tümörü meydana getirir. Habis yani kötü cins tümörler, organın kontrollü yaşamının ötesinde, kontrolsüz, anarşik bir düzen içinde büyürler ve etraf dokulara nüfuz ederek, uzak yayılmaya neden olurlar.

Prostat salgı hücrelerinden çıkan prostat kanseri kanser hücrelerinin çoğalma hızına göre orta – hızlı ya da çok hızlı çoğalma göstererek ilk önceleri prostat kapsülü etrafına ve ardından lenf damarları ile leğen kemiği içindeki lenf bezlerine ve omurga kemiği toplar damarları ile yakın ilişki nedeniyle de omurga kemiklerine yayılım gösterebilmektedir.

Çalışma hayatımızda amacımız yıllık prostat muayenesi ve serum PSA düzeyi takipleri ile eğer şüphe varsa multiparametirk prostat MRI ile prostatın incelenmesi ya da direkt prostat biopsisi ile erken dönemde prostat kanserinin yakalanmasıdır.

PROSTAT KANSERİ İSTATİSTİKLERİ

Prostat bezi içinden çıkan kanser yapısı, erkeklerde ikinci sıklıkta görülen kanser olup, erkeklerdeki ölüm nedenlerinde 5.-6. sırada yer almaktadır.

Prostat kanseri en sıklıkla 65 ile 74 yaşları arasında teşhis edilmekte olup, teşhis sırasındaki ortalama yaş 66‘dır.

Amerika Birleşik Devletleri Ulusal kanser Enstitüsü verilerine göre

2016 yılında yeni prostat kanseri teşhis edilme sayısı 180.890 erkekte olup, yeni kanser tespit edilen insanların %10.7’sini prostat kanseri oluşturmaktadır.

Yıllık her 100.000 erkeğin 129.4’ünde yeni prostat kanseri teşhis edilmektedir. 2011-2013 yılları arasındaki veriye göre erkeklerin %12.9’u yaşamları boyunca bir döneminde prostat kanseri teşhisi ile karşı karşıya kalacaktır.

Teşhis edildiğinde, hastaların %80’i prostat içinde sınırlı lokalize kanser halinde iken yakalanmaktadır. %12 olgu bölgesel (lenf bezlerine yayılım) ile tespit edilirken, Vakaların sadece %4’ü uzak yayılma döneminde yakalanmıştır.

Prostat kanseri prevalansı ise, 2013 yılı dikkate alındığında A.B.D.’de yaklaşık 2.850.139 erkek prostat kanseri ile yaşamlarını sürdürmektedir.

PROSTAT KANSERİ YAŞAM SÜRESİ

2006-2012 yılları arasındaki verilerde 5 yıllık prostat kanserine bağlı yaşam oranı %98.9’dur.

PROSTAT KANSERİ ÖLÜM RİSKİ NEDİR?

2016 yılında 26.120 erkeğin prostat kanserine bağlı hayatını kaybetmesi beklenmektedir. Kanser nedeniyle beklenen ölümlerin %4.4’ünü prostat kanseri nedeniyle ölümler oluşturmaktadır.

Yıllık her 100.000 erkeğin 20.7’si prostat kanseri nedeniyle hayatını kaybetmektedir.

Beş yıllık takiplerde, lokal ve bölgesel tespit edilmiş prostat kanserlerinde rölatif yaşam olasılığı %100 iken, uzak metastazlı (PROSTAT KANSERİ 4. EVREDE YAŞAM SÜRESİ) tespit edilmiş olgulardaki 5 yıllık yaşam sadece %29.3’de kalmıştır.

Prostat kanserine bağlı ölümler ağırlıklı olarak 75 ile 84 yaş arasında görülmekte olup, ölümlerin gerçekleştiği ortalama yaş 80 olarak tespit edilmiştir.

PROSTAT KANSERİ OLUŞUMUNDA RİSK FAKTÖRLERİ

Aşağıdaki sıralanan risk faktörleri prostat kanseri görülme riskini arttırmaktadır.

Yaş : Prostat kanseri 50 yaşın altındaki erkeklerde çok nadirdir. Yaşın ilerlemesi ile beraber prostat kanseri görülme riski de artmaktadır.

Ailede prostat kanseri varlığı : Bir erkekte babası, erkek kardeşi ya da oğlunda prostat kanseri varsa, ortalama görülme riskinde göre daha fazla oranda prostat kanseri görülme riskine sahiptir.

Irk : Afrika kökenli Amerikalılarda prostat kanseri çok yüksek oranda görülürken, bu ırkta prostat kanserinden ölüm riski de çok daha yüksektir.

Hormonlar : prostat çalışmak için erkeklik hormonuna ihtiyaç duymaktadır. Ana erkeklik hormonu Testosteron’dur. Testosteron erkekte vücut gelişimine ve erkek seks karakterlerinin gelişiminde rol oynayan hormondur. Testosteron hormonu dihidrotestosteron (DHT) hormonuna dönüşerek vücutta etkisini gösterir. DHT normal prostat gelişimi için önemli bir hormon olup, prostatın büyümesine ve ayrıca prostat kasneri gelişim riskinde rol oynayabilir. Gerekmedikçe dışarıdan testosteron hormon takviyesi kesinlikle risklidir.

Vitamin E : Selenyum ve E vitamini kanser önleme çalışması olan SELECT araştırmasında Vitamin E tek başına alındığı zaman prostat kanseri riskini arttırmaktadır. Kişi E Vitamin almayı kesmesine rağmen, prostat kanseri gelişim riski o erkekte devam etmektedir.

Folik asid :  Folat bir B vitamini tipi olup birçok yiyecekte (yeşil sebzeler, fasulye, portakal suyu gibi) doğal olarak bulunmaktadır. Folik asid içeren vitamin destekleri, zengilşetirilmiş gıdalar (örneğin yoğun tahıl ekmekleri ve hububat içeriklerinde bulunur. 10 yıllık süre ile yapılan bir çalışmada günlük 1 mg folik asid desteği alan erkeklerde prostat kanseri görülme riskinin arttığı gözlenmiştir. Bunun yanında dietlerinde yeterli miktarda folat alan erkelerde ise, prostat kanseri görülme riski daha düşüktür.

Süt ve Kalsiyum  : Yüksek miktarda sütlü yiyecekler ve kalsiyum tüketiminin prostat kanseri riskinde ufak bir artışa neden olabileceği bildirilmektedir.

PROSTAT KANSERİ BELİRTİLERİ NEDİR ?

Prostat kanseride erken evrede yani kanser prostat içinde iken hiçbir klinik belirtiye neden olmaz. Prostat kanserinin başlangıç aşamasında (birinci ya da ikinci evrede) hastanın herhangi bir şey fark edeceği klinik belirti olmaz.

İdrar yaparken zorlanma ve idrar torbasını rahat boşaltamama gibi rahatsızlıklar prostatın iyi huylu büyümesinin (prostat hipertrofisi) sık rastlanan belirtileridir.  Kanserde ancak ilerlemiş dönemde, yani kanser prostatın dışına taşıp idrar kanalını tıkamaya başladığında ortaya çıkar. Bu aşamada artık hastanın hastalıktan tamamen kurtulma olanağı mümkün olmayabilir.

Bazen prostat kanserindeki büyüme idrar kesesi boynuna doğru büyüyerek sık sık ve devamlı idrar hissi varmış gibi yanmalı idrar yapmalara neden olabilir.

Bölgesel (yani penis kökünde, makata yayılan bölgelerde) ağrılar, idrara veya meniye kan karışması halleri de, ileri evrelerde karşımıza çıkabilir. Bu belirtiler, genellikle tümörün artık prostatın yanındaki diğer dokulara sıçradığının belirtisidir.

PROSTAT KANSERİNİN KEMİKLERE SIÇRAMASININ BELİRTİLERİ NEDİR ?

Siyatik ağrıları ve kemik ağrıları kalça kemiklerinde, bel kemiğinin alt kesimlerinde veya iskeletin diğer kesimlerinde oluşan kardeş tümörlerden (metastaz) kaynaklanabilir. Çünkü ilerlemiş safhadaki prostat kanserlerinin %60 kadarı kemiklerde metastaz oluşturur. Bu kemik metastazına bağlı ağrılar bazı hallerde tümörün sebep olduğu ilk ağrılardır. Yani bu kemik ağrıları ile hasta doktora gittiğinde kanda bakılan PSA değerinin çok yüksek olması ile ilk planda prostat kanseri akla gelmektedir.

Bazen omurgadaki kemiklerdeki metastaz nedeniyle kemik yapısının direnci çok azaldığı için çöker ve bu çökmeye bağlı sinirlerin sıkışması ile sinir fonksiyonlarında kayıp hatta yürümeyi güçleştirecek nitelikte felç benzeri durumlarla karşılaşılabilir.

PROSTAT KANSERİ EVRELERİ NEDİR?

Prostat kanser evreleri günümüzde TNM sınıflaması ile yapılır.

T: Prostat bezindeki Tümörü, N: Lenf nodülünü, M: uzak metastazı temsil etmektedir.

T0 Tümör yok

T1 Klinik olarak parmakla ve görüntü ile tespit edilemeyen tümör

• T1a  Prostat ameliyatı sırasında saptanmış ve örneklerin %5’inden az olan tümör
• T1b Prostat ameliyatı sırasında saptanmış ve örneklerin %5’inden fazla olan tümör
• T1c Prostat muayenesi normal, PSA yüksekliği nedeniyle yapılan prostat biopsisinde saptanmış kanser

T2 Tümör prostat içinde sınırlı ve muayenede hissedilebiliyor

• T2a Prostatın bir yanının yarısından azında tümör var
• T2b Prostatın bir yanının yarısından fazlasında tümör var
• T2c Prostatın her iki lobunda da tümör var

T3 Tümör prostat kapsülünü aşmış

• T3a Tümör prostat kapsülünü aşmış
• T3b Tümör seminal veziküllere(meni kanalı) sirayet etmiş

T4 Tümör seminal vezikül dışındaki diğer komşu organlara da sirayet etmiş

• T4a Tümör mesane boynuna da sirayet etmiş
• T4b Tümör prostat altındaki kaslara ve pelvik tabana sirayet etmiş

Nx Bölgesel ak kan (lenf) bezlerinde örnekleme yapılmamış

N1 Bölgesel lenf bezlerinde <2 cm tek bir adet lenf bezinde tümör var

N2 Bölgesel lenf bezlerinde 2-5 cm arasında ya da 5 cm.den büyük olmayacak şekilde birçok lenf bezinde tümör var

N3 Bölgesel lenf bezlerinde>5 cm boyutunda lenf bezinde tümör var

Mx Uzak organlara tümör yayılımı konusunda değerlendirilmemiş

M1 Uzak organ metastazı var

• M1a Uzak lenf bezlerinde tümör var
• M1b Kemiklere sirayet etmiş tümör yayılım var
• M1c Diğer organlarda tümör yaylımı var

Prostat kanserinde Evre T2 yani prostat kapsülü içinde olup parmakla muayenede parmakla hissedilen sertliğe neden olan tümör evresi üç alt gruba ayrılır. Kanseri temsil eden sarı renkli bölgeye göre T2a : kanser prostatın çeyreğinde yerleşiktir; T2b: kanser prostatın bir yarısındadır ; T2c: kanser prostatın her iki lobuna da yayılmıştır.

Şekil-5:

Evre T3 de ise kanserli doku prostat kapsülünün dışına çıkmış ise T3a, kanserli doku hem kapsül dışına çıkıp hem de seminal veziküle sirayet etmiş ise T3b evre kanserden söz edilir.

Şekil-6:

PROSTAT KANSERİNDE GLEASON SKORU NEDİR?

Biopsi örneklerindeki kanser hücrelerinin çoğalma ve yayılım hızı hakkında bilgi sahibi olmamızı sağlayan kanser hücrelerinin “grade” adı verilen dereceleri çok önem taşımaktadır. Prostat kanseri hücrelerinde bu derecelendirme Gleason Skoru olarak isimlendirilir.

Günümüzde Gleason 1 ve 2 derecesine rastlanmamaktadır. Sıklıkla 3, 4 ve 5 grade ile derecelendirilmektedir.

Prostat kanserini oluşturan hücreler içinde en sıklıkla tespit edilen iki değerin toplamı skoru verir. Yani günümüzde Gleason Skor 6 ile 10 arasında değişen bir skordur.

“6” yavaş ilerleme potansiyeline sahip kanser hücrelerini ifade ederken, “10” aşırı hızlı ilerleme ve çoğalma kapasitesine sahip kanser anlamını taşır.

Yüksek “Gleason Skoru” yani aşırı hızlı çoğalma kapasitesine sahip tümörlerde, teşhis edildiğinde, prostat dışına yayılım ihtimalinin yüksek olduğu bilinmektedir. Düşük “Gleason Skoru”nda daha iyi prognoz (kür için olasılık ya da tedavi sonrası uzun dönem kansersiz yaşam) söz konusu iken, Yüksek “Gleason Skor”unda hızlı agresif kanser hücreleri nedeniyle uzun dönem prognoz ve kanser yayılımsız yaşam süresi daha sınırlı oranlarda kalmaktadır.

GLEASON SKORU NASIL HESAPLANIR?

Kanseri oluşturan hücrelerde en çok saptanan Gleson değeri ilk sıraya, ikinci sıklıkta saptanan Gleason değeri ikinci sıraya yazılarak toplanır. Toplam 7’de, 3+4=7 kanseri ağırlıklı olarak orta hızda üreyen kanser hücreleri oluştururken, nadiren arada hızlı üreyen hücrelerde var demektir. Topalm 7’de 4+3=7 ise tümüyle farklıdır ve hızlı çoğalan kanser hücreleri ağırlıkla kanseri oluşturmaktadır anlamına gelir.

Toplam “5” olsa bile burada 3+2 ile 2+3 arasında ya da Toplam “7” olsa bile 4+3 ile 3+4 arasında önemli farklılıklar söz konusu olabilmektedir.

Bu nedenle Gleason Skor patoloji raporlarında belirtilirken daima bu toplama sırası ile belirtilmektedir.

Gleason Skoru 6 , Gleason Skoru 7 göreceli olarak daha düşük riske sahipken,

Gleason Skoru 8,  Gleason Skoru 9 , Gleason Skoru 10 yüksek riskli tümörlerdir.